Polityka narkotykowa w Portugalii – relacja z wizyty studyjnej

Polityka narkotykowa w Portugali to szczególny temat. Jego wyjątkowość ma swój początek w 2001 roku, kiedy to decyzją portugalskiego rządu, nastąpiła dekryminalizacja posiadania i używania narkotyków.  Czerwcowa wizyta studyjna w malowniczej Lizbonie, na którą zostałam zaproszona przez panią Agnieszkę Sieniawską, Prezes Fundacji Polska Sieć Polityki Narkotykowej, umożliwiła mi po raz drugi przyjrzenie się innowacyjnym praktykom Portugalczyków w zakresie przeciwdziałania narkomanii. Plan 3-dniowej wizyty obfitował w merytorycznie pasjonujące miejsca. Począwszy od SICAD – organizacji zajmującej się w Portugalii redukcją spożycia substancji psychoaktywnych i zapobieganiem uzależnieniom, poprzez Dissuasion Commissions (lizbońską komisję odwodzenia), ośrodek zajmujący się redukcją szkód, profilaktyką narkotykową oraz reintegracją społeczną, aż do punktów wymiany igieł i strzykawek oraz mobilnego punktu metadonowego.

Pierwszego dnia wizyty, w organizacji SICAD rozmawialiśmy z Joӑo Goulӑo, szefem Instytutu ds. Narkotyków i Uzależnień (IDT), człowiekiem, który od początku współtworzył nową politykę narkotykową w Portugalii. Opowiedział nam o genezie zmian narkotykowych w Portugalii, o tym, jak wygląda portugalska sieć współpracy na rzecz przeciwdziałania narkomanii oraz o tym, jak po kilkunastu latach od wdrożenia nowej polityki narkotykowej, przedstawiają się jej rezultaty.

Silną motywacją do radykalnych zmian na polu portugalskiej polityki narkotykowej stała się opinia publiczna. Druga połowa lat 80-tych oraz początek lat 90-tych, charakteryzowały się w Portugalii wysoką konsumpcją narkotyków, co stało się przedmiotem społecznego niepokoju, wzmocnionego dodatkowo jawnym zażywaniem narkotyków w przestrzeni publicznej (na ulicach, w parkach, pubach). Pomimo odpowiedzi portugalskiego rządu na wzrost społecznych niepokojów, w postaci centrum leczenia osób uzależnionych (TAIPAS w Lizbonie) oraz wsparcia powstawania prywatnych lecznic, konsumpcja narkotyków wciąż rosła. Jedyną koncepcją wydawało się być działanie z serii „zero tolerancji”, jednak rząd Portugalii zdecydował się na zupełnie inne, zaskakujące rozwiązanie.

Na podstawie raportu, opracowanego przez komisję specjalistów z różnych dziedzin, powołaną przez rząd Portugalii, w 2001 roku weszło w życie nowe prawo dekryminalizujące posiadanie narkotyków. Misję nowych dyrektyw określało założenie – „Walczymy z chorobą, nie z pacjentem”.

W kolejnym roku rząd portugalski powołał Dissuasion Commissions (komisję odwodzenia), której lizbońską siedzibę odwiedziliśmy pierwszego dnia wizyty. Celem komisji jest informowanie osób, które zostały przyłapane na posiadaniu narkotyków na własny użytek, o szkodliwości używek oraz odwodzenie od zażywania narkotyków. Warto tu dodać, iż nowe prawo narkotykowe jasno reguluje pojęcie „na własny użytek”, określając dopuszczalne ilości substancji, które użytkownik może posiadać.  Codzienna praca komisji to przede wszystkim spotkania z osobami zatrzymanymi przez policję z powodu posiadania używek. Każda z takich osób, podczas spotkania z członkami komisji,  nabywa „kartotekę”, z której wynika, czy są to klienci „jednorazowi”, czy mamy do czynienia z „recydywą”. W tym drugim przypadku, komisja może nałożyć na użytkownika karę pieniężną, nakaz pracy społecznej lub zobowiązać do podjęcia terapii.

Innym z zadań komisji jest informowanie o metodach leczenia oraz wskazywanie dostępnej oferty pomocowej, której przykłady mieliśmy okazję poznać w kolejnych dniach wizyty.

Jednym z podmiotów z takiej oferty jest Zintegrowane Centrum Pomocy – ośrodek zajmujący się redukcją szkód, profilaktyką narkotykową oraz reintegracją społeczną. Ośrodek oferuje konsultacje, psychoterapię i leczenie (w tym substytucyjne metadonem). Pacjenci biorący udział w programie metadonowym, otrzymują w ośrodku indywidualnie dostosowaną dzienną dawkę metadonu. Ośrodek uwzględnia również mobilną usługę dowozu dawki metadonu osobom nie będącym w stanie samodzielnie się po nią stawić.

Redukcja szkód w Lizbonie prowadzona jest w formie optymalnej dla użytkowników, np. w postaci mobilnych pokoi iniekcyjnych (odpowiednio dostosowanych busów). W sterylnych warunkach, pod okiem wykwalifikowanej osoby, użytkownik, korzystając z czystych igieł i strzykawek, może przyjąć przyniesioną przez siebie dawkę narkotyku. W punkcie prowadzone są ponadto badania na obecność wirusa HIV oraz diagnostyka innych chorób przenoszonych drogą płciową, bądź drogą iniekcji. Mobilny punkt oferuje swoje usługi na obrzeżach dzielnic podwyższonego ryzyka.

Innym, tym razem stacjonarnym miejscem propagującym rozwiązania z obszaru redukcji szkód, jest Centrum Redukcji Szkód dzielnicy in Mouraria. Centrum jest nie tylko miejscem, gdzie użytkownicy otrzymują czysty sprzęt do iniekcji, sprzęt do palenia cracku, podstawową opiekę medyczną czy poradę prawną, ale również miejscem spotkań użytkowników, gdzie przy kubku gorącej herbaty mogą obejrzeć film, lub po prostu posiedzieć.

Niezwykle intersującym elementem wizyty stał się mobilny punkt niskoprogowego programu substytucyjnego, w którym udostępniano metadon. Użytkownicy opiatów, biorący udział w programie metadonowym, mogą przyjść do mobilnego punktu, aby otrzymać przypisaną dawkę metadonu. System rejestrujący takich pacjentów umożliwia kontrolę nad ich leczeniem, uniemożliwiając np. dwukrotne spożycie metadonu w ciągu jednego dnia w innym punkcie usytuowanym na terenie Lizbony.

Miejsca, w których byliśmy podczas wizyty studyjnej oraz ludzie, których w nich spotkaliśmy, pozwoliły stworzyć obraz pełnego zaangażowania i oddania sprawie. Polityka narkotykowa w Portugalii to system działań, w którym każdy element funkcjonuje tak, by uzupełniać inny. Humanitarne podejście Portugalczyków wobec osób używających narkotyków, będące podstawą dekryminalizacji, ma za zadanie utrwalić wizerunek użytkownika jako pacjenta, a nie jako przestępcy. Szereg działań pomocowych, ukierunkowanych na redukcję szkód, leczenie i społeczną reintegrację przynosi efekty – spadek zakażeń wirusem HIV oraz zmniejszenie konsumpcji narkotyków. W kontekście takich dokonań – niezwykle ważkim staje się pochylenie nad polską polityką narkotykową. Nad rozwiązaniami prawnymi, ogólnokrajowymi oraz lokalnymi działaniami. Nad tym, w jaki sposób polskie społeczeństwo postrzega użytkowników narkotyków, i nad tym, co należałoby zrobić, by to zmienić.

 

 

Niezwykle ciekawie o polityce narkotykowej w Portugalii pisze Artur Domosławski w publikacji, którą można znaleźć tutaj.