Cykl dla Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych
Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych jest procesem, opartym na zaangażowaniu, wiedzy, umiejętnościach i współpracy. Jako metoda pracy w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie, na terenie województwa podlaskiego powstawanie zespołów inicjowane było przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku we współpracy z Wydziałem Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku i Centrum Ochrony Dziecka i Rodziny Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów „Klanza” Oddział Białostocki, od 2005 roku. Przeprowadzono pierwsze szkolenia interdyscyplinarne pracowników socjalnych, policjantów i kuratorów sądowych, dotyczące współpracy w ramach realizacji procedury „Niebieskie Karty”. Następnie w latach 2006 – 2009, we wszystkich powiatach województwa podlaskiego przeprowadzono cykl szkoleń pn. „Praca metodą Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych”, jako proces doskonalenia zawodowego pracowników służb oraz instytucji pomocowych w obszarze pracy interdyscyplinarnej. W oparciu o przeprowadzone szkolenia wyłoniono 7 podmiotów z terenu woj. podlaskiego do pełnienia funkcji tzw. Lokalnych Koordynatorów – jako wybranych placówek/instytucji, mających wpływ na lokalną politykę profilaktyczną i pomocową, tj.:
- Katolicki Ośrodek Wychowania i Terapii Uzależnień „METANOIA” w Czarnej Białostockiej,
- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Augustowie,
- Centrum Ochrony Dziecka i Rodziny PSPiA KLANZA Oddział Białostocki,
- Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Łomży,
- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Suwałkach,
- Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Suwałkach,
- Kolneńskie Stowarzyszenie „RODZINA” w Kolnie.
Wg obecnych uregulowań funkcję tę można porównać z zadaniami Przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego. Opracowano również „Niezbędnik” zawierający informacje merytoryczne, prawne i proceduralne, pomocne przy tworzeniu oraz prowadzeniu LZI. Praca metodą „Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych” w w/w niezbędniku określona została jako przełomowe rozwiązanie, jeżeli chodzi o sposób podejścia do wykonywanych zadań przez podmioty zajmujące się działaniami pomocowymi, stanowiąc usprawnienie i nadanie formy ich współpracy. Punktem wyjścia tej metody pracy jest założenie, że w każdym środowisku lokalnym są instytucje, organizacje (szkoły, ośrodki pomocy społecznej, Policja itd.) czy osoby (pedagodzy, lekarze, kuratorzy itd.) działające na rzecz wsparcia dziecka
i rodziny. Istnieje zatem konieczność systemowej i kompleksowej współpracy tych środowisk – wymiany informacji, spostrzeżeń w zakresie rozwiązywania lokalnych problemów. Współpraca w takim wymiarze stanowi zaplecze merytoryczne i wsparcie emocjonalne dla osób, które na co dzień samodzielnie realizują zadania pomocowe. Żaden pojedynczy specjalista ani instytucja nie są w stanie wszechstronnie i wyczerpująco zareagować na każdorazowe doniesienie o problemie. Stosowany bowiem przez zespół interdyscyplinarny wielopłaszczyznowy sposób podejścia do problemu obejmuje nie tylko wspólne badanie przypadku, ale również zespołowe pojmowanie decyzji, wykraczające poza pojedyncze możliwości i kompetencje. Tego rodzaju działania wymagają pełnego uczestnictwa
i współpracy członków zespołu, którzy wnoszą swoją wiedzę, umiejętności oraz zdolności
w pracę zespołową. Członkowie zespołu nadal odpowiedzialni są za realizację własnych ról zawodowych, jednocześnie jednak uczą się brać pod uwagę zadania i odpowiedzialność innych. Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych podnosi efektywność działań w zakresie rozwiązywania problemów społecznych, skutkuje bowiem:
- zwiększeniem społecznego zaangażowania w sprawy przeciwdziałania zjawiskom negatywnym,
- podejmowaniem trafniejszych decyzji przez instytucje włączone w interwencję,
- ujednoliceniem procedur rozwiązywania problemów,
- bardziej efektywnym wykorzystaniem środków, jakimi dysponują instytucje oraz kompatybilnością ich zastosowania,
- poszerzeniem kompetencji i doświadczeń profesjonalistów,
- spowolnieniem procesu wypalania się zawodowego specjalistów,
- podnoszeniem prestiżu profesjonalistów w lokalnej społeczności.
Wszystkie powyższe cechy charakteryzujące pracę metodą LZI znalazły swoje odzwierciedlenie w uregulowaniach zmiany ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zespół Interdyscyplinarny w przedmiotowym rozumieniu to grupa współpracujących ze sobą, w sposób skoordynowany i systematyczny, specjalistów z różnych dziedzin, reprezentujących wymienione w ustawie instytucje lokalne – odpowiedzialne za realizację zadań w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Obowiązek tworzenia zespołów został określony na poziomie gminy, tak aby pomoc i wsparcie rodziny były dostępne w jej najbliższym otoczeniu.
W skład gminnego zespołu interdyscyplinarnego wchodzą więc przedstawiciele:
– jednostek organizacyjnych pomocy społecznej,
– gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych,
– Policji,
– oświaty,
– ochrony zdrowia,
– organizacji pozarządowych,
– oraz kuratorzy sądowi.
Ponadto w skład zespołu mogą wchodzić prokuratorzy oraz przedstawiciele innych niż w/w podmiotów działających na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w zależności od uwarunkowań i możliwości lokalnych. Ustawa określiła formalną procedurę tworzenia i podstawy funkcjonowania gminnego zespołu interdyscyplinarnego. Tryb i sposób powoływania i odwoływania członków zespołu interdyscyplinarnego oraz szczegółowe warunki jego funkcjonowania określa Rada Gminy w drodze uchwały. Podstawą do powołania i funkcjonowania zespołu interdyscyplinarnego jest zawarcie porozumień między wójtem, burmistrzem albo prezydentem miasta a podmiotami wchodzącymi w skład zespołu interdyscyplinarnego. Zawarcie porozumienia ma istotny wpływ na działanie zespołu interdyscyplinarnego w kontekście zapisu, iż członkowie zespołu wykonują zadania
w ramach obowiązków służbowych i zawodowych. Dlatego też porozumienie stanowi jednocześnie formę zobowiązania do zapewnienia i stworzenia możliwości udziału w posiedzeniach i pracach zespołu wytypowanych przedstawicieli, właśnie w ramach wykonywania swoich obowiązków służbowych i zawodowych. Na podstawie zawartych porozumień winni być wskazani imiennie przedstawiciele podmiotów wchodzących bezpośrednio w skład zespołu interdyscyplinarnego. Zespół interdyscyplinarny powołuje wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Przewodniczący zespołu jest wybierany na pierwszym posiedzeniu zespołu spośród jego członków. Sposób wyboru przewodniczącego winien być określony w uchwale Rady Gminy. Kolejne posiedzenia zwołuje przewodniczący zespołu, w zależności od zgłoszonych potrzeb, nie rzadziej jednak niż raz na trzy miesiące. Zespół interdyscyplinarny może tworzyć grupy robocze w celu rozwiązywania problemów związanych z występowaniem przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach. Zadania zespołu interdyscyplinarnego i grup roboczych określone zostały w ustawie. Powyższe uregulowania stanowią niezwykle ważne wsparcie w procesie sformalizowania tworzenia i funkcjonowania zespołu interdyscyplinarnego – jako obowiązku każdej gminy. Obowiązek taki został wprowadzony celem ujednolicenia procedur w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie, tak aby praca interdyscyplinarna rozwijała się we wszystkich gminach, z zapewnieniem tej formy pomocy i wsparcia każdej rodzinie jej potrzebującej. Przygotowanie gmin do wykonania tego zadania na terenie województwa podlaskiego następuje poprzez realizację przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Biuro Projektu w Białymstoku – projektu systemowego „Cykl dla Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych”. Projekt realizowany jest w zakresie Priorytetu VII POKL w ramach projektu „Bądź Aktywny, Bądź Najlepszy- szkolenia oraz specjalistyczne doradztwo dla kadr instytucji pomocy społecznej”, współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013. „Cykl dla Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych” został opracowany i wprowadzony do projektu w roku 2009 jako wsparcie szkoleniowo-doradcze, w oparciu o analizę potrzeb i wcześniejsze doświadczenia szkoleniowe ROPS w Białymstoku, celem usprawnienia współpracy międzyinstytucjonalnej w zakresie zapobiegania i zwalczania problemów społecznych.
Cykl dla LZI w 2010 roku obejmował następujące formy:
– wyłonienie koordynatora LZI, zapewniającego sprawną realizację modułu oraz wsparcie merytoryczne i organizacyjne gmin w zakresie tworzenia zespołów interdyscyplinarnych,
– warsztaty szkoleniowe w łącznym wymiarze 24 godzin dydaktycznych dla dwóch grup szkoleniowych, przy czym zasady rekrutacji osób określały wyłonienie reprezentacji gminy, złożonej z pracownika ośrodka pomocy społecznej oraz co najmniej dwóch przedstawicieli podmiotów wchodzących w skład zespołów interdyscyplinarnych. Do cyklu zgłosiły się 44 gminy, które wytypowały łącznie 175 uczestników. W efekcie przeszkolono 66 osób z 20 gmin, w tym 27 przedstawicieli z ośrodków pomocy społecznej, 5 przedstawicieli Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, 8 przedstawicieli Policji, 18 – oświaty, 5 – ochrony zdrowia, 2 kuratorów sądowych i 1 przedstawiciela organizacji pozarządowej. Tematyka warsztatów obejmowała m.in. formalne i prawne aspekty pracy lokalnego zespołu interdyscyplinarnego, w tym tworzenie LZI krok po kroku, misję i znaczenie LZI, opracowanie dokumentacji indywidualnej dla poszczególnych zespołów, określenie systemu pracy danego zespołu-cykliczności, zasad liderowania i dokumentowania posiedzeń, zadań, obowiązków i uprawnień poszczególnych służb/instytucji, ochronę danych osobowych w ramach LZI, prawa i obowiązki poszczególnych członków LZI oraz analizę konkretnych przypadków;
– doradztwo specjalistyczne, poprzez konsultacje z wyłonionymi specjalistami w łącznym wymiarze 200 godzin. Doradztwo obejmowało zagadnienia z obszaru prawnego, psychologiczno-terapeutycznego i pracy socjalnej. Realizowane było indywidualnie, grupowo (w ramach dyżurów doradców w siedzibie ROPS w Białymstoku oraz w miejscu wskazanym przez beneficjenta, np. podczas posiedzenia zespołu interdyscyplinarnego), telefonicznie i mailowo.
Cykl dla LZI w 2011 roku obejmował następujące formy:
– wyłonienie opiekuna procesu LZI,
– doradztwo specjalistyczne z obszaru prawnego i psychologiczno-terapeutycznego, poprzez konsultacje z wyłonionymi specjalistami w łącznym wymiarze 400 godzin,
– 10 jednodniowych warsztatów pt. „Praca z przypadkiem”, w których udział wzięło 144 członków zespołów interdyscyplinarnych 50 gmin woj. podlaskiego. Uczestnicy szkolenia reprezentowali wszystkie podmioty wchodzące w skład zespołów interdyscyplinarnych, w tym: 56 przedstawicieli jednostek pomocy społecznej, 16 – komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, 22 – Policji, 35 – oświaty, 14 – ochrony zdrowia, 2 – kuratorów sądowych i 2 organizacji pozarządowych. Uczestnicy szkolenia zapoznali się przede wszystkim z zasadami i korzyściami płynącymi z pracy metodą zespołów interdyscyplinarnych.
– seminaria dla kuratorów sądowych, pracowników ochrony zdrowia i oświaty. Łącznie
9 seminariów przeprowadzonych w 3 okręgach woj. podlaskiego: białostockiego, łomżyńskiego i suwalskiego. Łącznie seminariami objęto 543 osoby, przy czym najbardziej zainteresowaną i zaangażowaną grupą zawodową byli kuratorzy sądowi -232 osoby, następnie przedstawiciele ochrony zdrowia – 183 osoby i oświaty – 128 osób.
Mając na uwadze potrzebę wsparcia podlaskich gmin w procesie tworzenia zespołów interdyscyplinarnych w ramach „Cyklu dla LZI” opracowane zostały także materiały pomocniczo-informacyjne, w postaci opisu procedury tworzenia zespołu interdyscyplinarnego oraz wzoru niezbędnych dokumentów (uchwały Rady Gminy, porozumienia i zarządzenia wójta/burmistrza/prezydenta miasta). Materiały powyższe zostały udostępnione na stronie internetowej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Białymstoku do wykorzystania, po uprzednim dostosowaniu do lokalnych warunków i akceptacji przez obsługę prawną gminy. W ramach cyklu dla LZI w 2011 roku wydany został poradnik „ABC Lokalnych Zespołów Interdyscyplinarnych”, stanowiący pomocniczy podręcznik w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania zespołów interdyscyplinarnych na terenie województwa podlaskiego.